RELYATSION ALGEBRA VA MAʼLUMOTLAR BAZASIDA AXBOROT YAXLITLIGI
Keywords:
relyatsion algebra, maʼlumotlar bazasi, axborot yaxlitligi, kalit cheklovlari, tranzaksiya, SQL, maʼlumotlar modeli, bogʻlanish, funksional bogʻliqlik, maʼlumotlar xavfsizligi.Abstract
Ushbu maqolada relyatsion algebra tamoyillari va maʼlumotlar bazalarida axborot yaxlitligini taʼminlash masalalari yoritilgan. Maʼlumotlarni saqlash, qayta ishlash va ularning ishonchliligini taʼminlashda relyatsion modelning o‘rni tahlil qilinadi. Relyatsion algebra amallari – birlashtirish, tanlash, proyeksiya, kesish, farq va kartesian ko‘paytma usullari asosida maʼlumotlar ustida operatsiyalar bajarish imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, axborot yaxlitligini taʼminlashda kalitlar, cheklovlar (constraints) va tranzaksiyalar nazorati kabi mexanizmlar ahamiyati tahlil etiladi. Maqolada relyatsion algebra va maʼlumotlar yaxlitligi o‘rtasidagi uzviy bogʻliqlik ochib beriladi hamda zamonaviy maʼlumotlar bazalarida ularni tatbiq etish usullari yoritiladi.
References
1. Codd, E. F. A Relational Model of Data for Large Shared Data Banks. Communications of the ACM, 1970.
2. Elmasri, R., & Navathe, S. Fundamentals of Database Systems. Pearson, 2021.
3. Silberschatz, A., Korth, H. F., & Sudarshan, S. Database System Concepts. McGraw-Hill, 2020.
4. Date, C. J. An Introduction to Database Systems. Addison-Wesley, 2019.
5. Ullman, J. D., & Widom, J. A First Course in Database Systems. Pearson, 2017.
6. O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi. “Maʼlumotlar bazasi tizimlarini rivojlantirish konsepsiyasi – 2025”, Toshkent, 2023.
7. Oracle Documentation. Relational Integrity Constraints and SQL Implementation. 2022.
8. PostgreSQL Documentation. Transaction Control and ACID Compliance. 2023.
