RUHIY KASALLIKLAR PROFILAKTIKASIDA PSIXOEDUKATSIYA DASTURLARINING SAMARADORLIGI: DALILLAR, METODLAR VA O‘ZBEKISTON SHAROITI UCHUN AMALIY YO‘L XARITASI

Abstract

Ushbu ilmiy maqolada psixoedukatsiya (psixologik ma’lumot berish va ko‘nikmalarni o‘rgatishga qaratilgan tuzilmaviy ta’limiy aralashuv)ning ruhiy kasalliklar profilaktikasidagi o‘rni va samaradorligi keng yoritiladi. Global va mintaqaviy tadqiqotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, psixoedukatsiya shizofreniya spektri buzilishlarida qaytalanish (relaps) va shoshilinch shifoxonaga yotqizilish ko‘rsatkichlarini sezilarli kamaytiradi; bipolyar buzilishlarda qaytalanishlar oralig‘ini uzaytiradi, dori qabul qilishga sodiqlikni oshiradi; katta depressiv buzilishda (KDB) esa alomatlar og‘irligini pasaytirish va relapsning oldini olishda ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, ayrim hollarda yuqori iqtisodiy samaradorlik namoyon etadi. O‘zbekiston kontekstida maktab va birlamchi tibbiyot tizimlari qoshida psixologik xizmatlarni kuchaytirish, mahalliy qonunchilik (psixiatriya yordami hamda aholiga psixologik yordam haqidagi hujjatlar) bilan moslashtirish va monitoring-indikatorlarni standartlashtirish zarurligi ko‘rsatib o‘tiladi. Maqolada dastur dizayni, modullari, o‘lchov vositalari (PHQ-9, GAD-7, YMRS, PANSS), joriy etish ramkalari (RE-AIM, CFIR), madaniy-lingvistik moslashuv va etik masalalar hamda O‘zbekiston sharoitida bosqichma-bosqich pilotlash taklifi beriladi. Xulosada psixoedukatsiya dasturlarini milliy darajada barqarorlashtirish uchun aniq amaliy tavsiyalar taqdim etiladi.